Tekst: Isabelle Snaauw, AMS Institute
Kademuren zijn onlosmakelijk verbonden met het stadsbeeld van Amsterdam. Ze vervullen niet alleen een essentiële infrastructurele rol, maar hebben ook een enorme cultuurhistorische waarde. Met honderden kilometers kademuren die in de komende decennia aan vervanging of renovatie toe zijn, staat de stad voor een gigantische uitdaging. Maar die noodzaak biedt ook kansen: kansen om het onderhoud van kademuren te koppelen aan bredere stedelijke transities en thema’s zoals duurzaamheid, klimaatadaptatie en biodiversiteit.
Dit is het uitgangspunt van het project ‘Multifunctionele Kademuren’, onderdeel van het Groeifonds programma ‘Toekomstbestendige Leefomgeving’. Binnen Multifunctionele Kademuren wordt gewerkt aan innovatieve en opschaalbare oplossingen die niet alleen de duurzaamheid van kademuren bevorderen, maar ook bijdragen aan een leefbare stad.
De kansen van noodzakelijke renovatie
Mandy Brussaard, vanuit AMS Institute betrokken als projectmanager van Multifunctionele Kademuren, legt uit: ‘Amsterdam heeft te maken met urgente opgaven zoals de energietransitie, modernisering van infrastructuur, en vergroening van de stad. Kademuren kunnen een belangrijke rol spelen in deze transities. Waar onderhoud en renovatie voorheen vooral technische vraagstukken waren, laat het project Multifunctionele Kademuren zien hoe deze activiteiten integraal kunnen bijdragen aan een toekomstbestendige stad. Denk bijvoorbeeld aan kademuren die niet alleen sterk en duurzaam zijn, maar ook ruimte bieden voor vergroening, aquathermie, en circulariteit.’
‘Het project maakt gebruik van een multidisciplinaire aanpak om oplossingen te ontwikkelen en te testen. Door samenwerkingen met verschillende belanghebbenden en disciplines—van bouw en hydrologie tot ecologie en cultureel erfgoed—ontstaan ontwerpen die een breed scala aan stedelijke uitdagingen aanpakken.’
Research through Design als motor van innovatie
Een van de methoden binnen het project is ‘Research through Design’ (RTD). Dit is een iteratief proces waarin ontwerpen worden ontwikkeld, getest en verfijnd totdat ze voldoen aan verschillende eisen en criteria. Bij andere methoden verlopen onderzoek en design vaak afzonderlijk: design wordt gebaseerd op afgerond onderzoek, of al bestaande ontwerpen worden onderzocht. Binnen RTD vinden onderzoek en design gelijktijdig plaats, en worden ze uitgevoerd door dezelfde personen.
Onderdeel van deze methode zijn multidisciplinaire ontwerp workshops waarbij ontwerpers, onderzoekers en praktijkdeskundigen in co-creatie oplossingen ontwikkelen en toetsen op haalbaarheid en impact. In december vond de eerste workshop plaats, met als thema ‘maximale multifunctionaliteit’. Deelnemers ontwikkelden en toetsten vernieuwende ideeën, zoals energieopwekking in het kanaal, drijvende recreatieplatformen en kademuren met een talud. Dankzij deze workshops kunnen ontwerpen in real time worden getoetst, met directe input van experts uit verschillende disciplines. De ideeën uit deze eerste workshop worden nu verder verfijnd en geïntegreerd in het ontwerpproces. Vervolgens komt de groep opnieuw samen om de ontwerpen verder te optimaliseren.
Bas Kramer is landschaps- en stedenbouwkundig ontwerper, en is als kandidaat voor een Doctoraat in Engineering van Wageningen University & Research betrokken bij Multifunctionele Kademuren. ‘RTD maakt het mogelijk om op een gestructureerde manier ontwerpideeën te ontwikkelen en te toetsen aan verschillende stedelijke ambities. Door iteratief te werken, kunnen we oplossingen ontwikkelen die niet alleen technisch haalbaar zijn, maar tegelijkertijd ook een meerwaarde bieden op het gebied van biodiversiteit en leefbaarheid.’
Van prototypes naar praktijk: Living Labs
‘Een cruciale stap in het opschalen van deze prototypes is de Living Lab-aanpak’, aldus Rohan Daniel, ook kandidaat voor een Doctorate in Engineering van Wageningen University & Research. ‘In deze ‘‘real-life testomgevingen’’ kunnen de ontwerpen worden toegepast en verder verfijnd. De stad Amsterdam fungeert hierbij als proeftuin. Dit betekent dat er vanaf 2027 een echt prototype van een multifunctionele kademuur in de stad wordt gebouwd, waar verschillende stakeholders de werking en effecten van het ontwerp verder kunnen optimaliseren.’
‘Dit Living Lab proces zorgt niet alleen voor veilige en robuuste innovaties, maar ook voor draagvlak bij beleidsmakers en andere stakeholders. De Living Lab-aanpak is essentieel om prototypes uiteindelijk ook direct in te passen in de stedelijke omgeving en daar verder te testen.’
Lessen voor andere steden
Hoewel het project zich richt op Amsterdam, biedt het waardevolle lessen voor andere steden in Nederland en daarbuiten. De integrale aanpak en focus op meervoudige waardecreatie zijn daarnaast toepasbaar op uiteenlopende stedelijke infrastructuurprojecten, niet alleen op kades. Denk bijvoorbeeld aan bruggen, dijken of stadsparken. Het combineren van technische innovaties met stedelijke ambities vraagt om een langetermijnvisie en nauwe samenwerking tussen overheden, kennisinstellingen en private partijen.
De gracht van de toekomst
Brussaard: ‘Het project Multifunctionele Kademuren laat zien hoe een urgent vraagstuk als het vervangen van kademuren kan worden omgezet in een kans om steden toekomstbestendig te maken. Door technische, ecologische en sociale uitdagingen te integreren, ontstaan oplossingen die niet alleen de infrastructuur verbeteren, maar ook bijdragen aan een leefbare, duurzame en veerkrachtige stad. Het laat zien dat samenwerking, creativiteit en langetermijnvisie essentieel zijn om stedelijke uitdagingen het hoofd te bieden.’
Dit artikel verscheen ook in Stadswerk (PDF).
