Hoe werkt het krachtenspel tussen boom en kademuur? Versterken of verzwakken ze elkaar? Het antwoord op die vragen vergt gedegen onderzoek. Als onderdeel van het project Toekomstbestendig vervangen doet de gemeente Amsterdam dit onder meer met trekproeven, waarbij ze bomen tot 20 graden uit het lood trekken. In december werd aan de Da Costakade voor het eerst zo’n trekproef uitgevoerd midden in de drukke stad.
In de vroege ochtend beginnen de specialisten van Pius Floris en de gemeente Amsterdam met de voorbereidingen voor een zware trekproef bij 4 bomen. De kade moet hier vervangen worden en deze 4 bomen staan met hun wortels te dicht op de kademuur om de sloop en nieuwbouw te kunnen overleven. Ze zijn ook te groot of in te slechte conditie om te verplanten naar een bomencamping of een andere kade in de stad.
Kortwieken
Een grote operatie zoals deze zware trekproef in de Amsterdamse binnenstad vraagt om een goede voorbereiding. Dat begint met het kortwieken van de bomen. “Het kortwieken van de bomen gebeurt voor de veiligheid”, vertelt projectleider Cees de Boer. “Mocht er een boom omvallen, wat niet de bedoeling is, dan richten we op deze manier zo min mogelijk schade aan. Dit heeft vooral te maken met de woonboten die er liggen. Voor de zekerheid hebben we ook een grijper paraat om de boom op te vangen als hij toch zou vallen.” Maar gelukkig zijn die niet nodig en loopt de operatie gesmeerd. Met een elektronisch aangestuurde zaag en grijper worden de takken in rap tempo afgezaagd en aan de versnipperaar gevoerd. De stammen blijven staan voor de trekproef.
De volgende dag is het een stuk drukker op de kade. Al voor het goed en wel licht is, plaatsen de mensen van Bouwrisk hun sensoren op de kade en de kademuur. Hiermee meten ze de bewegingen in de kademuur terwijl er aan de boom getrokken wordt. Aan de overkant staan collega’s met een tachymeter. Dat is een apparaat voor landmetingen waarmee je het exacte verschil tussen de positie van de kademuur voor en na de trekproef kunt meten.
Meten met sensoren
De bomen zelf krijgen ook sensoren. Die worden aangebracht door de specialisten van Pius Floris. Bij deze proef wordt er gebruik gemaakt van 3 soorten sensoren. Dennis de Goederen legt het uit, “we gebruiken een krachtmeter, een hoekmeter onderaan de stam bij de kluit en een hoekmeter bovenaan de stam. De onderste hoekmeter meet het kantelen van de kluit en de met de hoekmeter bovenaan de stam meten we de doorbuiging.” De krachtmeter is verbonden met de lier waarmee ze aan de boom trekken. Die lier is bevestigd aan hun bestelbus. Met een paar katrollen kunnen ze zo met een maximale kracht van 12 ton trekken. “Maar we gaan maar tot 6 ton”, zegt Dennis. “Anders zijn we bang dat onze meters het begeven.”
Die 6 ton was uiteindelijk genoeg om 3 van de 4 bomen te doen bezwijken. “Bij een van de bomen op de hoek van de kade was het niet voldoende”, vertelt Dennis. “Die boom heeft het dus gewonnen van ons. Het is geen toeval dat die boom bij de brug stond, op een hoger gedeelte van de kade. Dat laat wel zien hoe sterk die bomen kunnen zijn als ze maar genoeg ruimte hebben. Aan de andere kant ging de boom aan de overkant van de brug heel makkelijk om. Dat was ook een grote boom die hoog op de kade stond. Dat verbaast ons dan weer.”
Verder onderzoek
Het is een van de vragen die gemeentelijk boomspecialist Willem de Feijter over een aantal maanden hoopt te kunnen beantwoorden, samen met onder meer de boomspecialisten van het Duitse Baumstatik en de constructeurs en geotechnici van de gemeente Amsterdam en ingenieursbureau Witteveen+Bos. “Binnenkort zullen we de boomstobbes met hun wortels en al uitgraven”, legt Willem uit. “Het onderzoek naar de kluiten van de bomen combineren we met de resultaten van de trekproeven. Hiermee kunnen we een behoorlijk compleet beeld schetsen van de boom, de kade, de krachten die er onder de grond spelen en hoe boom en kademuur elkaar beïnvloeden.”
Daarbij gaat het onder meer over de vraag of de wortels van de boom tegen de kademuur drukken waardoor er scheuren ontstaan en de constructie zwakker wordt, of de boom de kademuur juist versterkt doordat hij de grond achter de kademuur vasthoudt. “We weten nog veel te weinig over dat krachtenspel”, vertelt Willem. “En juist kennis hierover kan ons echt helpen om het leven van bomen in de stad en specifiek de bomen aan de grachten te verbeteren. Met meer opties voor boombehoud bij kadevervanging en mogelijk ook nieuwe bouwmethoden om bomen meer ruimte te geven.”
Zie hieronder de video van de proef die op 10 december 2024 werd uitgevoerd.
