Binnen het project Cultuur en Keten van consortium Ecosysteem werkt de Hogeschool van Amsterdam, aan interventiemethoden voor professionals in de bouw, gericht op cultuurverandering. Wat is daarbij precies belangrijk? En hoe neem je studenten daarin mee? Marian Zandbergen van de Hogeschool van Amsterdam ontwikkelt onderwijsmodules over deze onderwerpen: “Studenten vinden het vaak moeilijk om groter te denken en te reflecteren op hun eigen rol, maar het verraste mij hoe interessant ze het vinden dat te verkennen.”
Een ondernemende houding
Cultuurverandering in de bouw is nodig om de bouwketen te verduurzamen, bijvoorbeeld bij de transitie van lineair naar circulair denken, maar het betekent ook een omslag van verantwoordelijkheidsgevoel. Zandbergen: “Het gaat dan bijvoorbeeld om het stimuleren van een ondernemende houding (‘entrepreneurial stewardship’). Daarbij spelen vragen als: ‘Wat voor rol kun je aannemen?’, ‘Wat is jouw voorkeursrol?’, ‘Wat kun jij vanuit je rol betekenen?’ We maken daarbij de verbinding met de eigen intrinsieke waarden, niet alleen cognitief (‘Het is noodzakelijk’) maar ook emotioneel (‘Ik doe dit voor mijn kleinkinderen’).”
Workshops en lessen
Ze werkte hiervoor op basis van de interventies van het project Cultuur en Keten (een samenwerkingsverband met onder meer Universiteit Twente en Gideonstribe) een aantal workshops uit. Een workshop werd gegeven aan vierdejaars-studenten van de bacheloropleiding Built Environment. De veertig deelnemers van acht verschillende afstudeerrichtingen gaan dit semester interdisciplinair aan de slag met een opdracht van de gemeente Amsterdam. Een andere workshop richtte zich op de derdejaars-studenten van de minor Toekomstbestendige Stad. Zij verkennen in deze minor van de faculteit Techniek wat werkt en niet werkt bij het ‘vorm geven aan de toekomst’. Tenslotte onderzoeken vier studenten Toegepaste Psychologie de lessen die voortkomen uit deze workshops, met onder andere als doel om het onderwijs hierover verder te verbeteren. Zandbergen is daarnaast ook betrokken bij het ontwerpen en geven van deze onderwijsmodules bij ROC-instellingen en universiteiten.
Deel van een beweging
De studenten Built Environment maken een ontwerp waarvan zij moesten aantonen dat het toekomstbestendig is. Dat is een uitdaging, aldus Zandbergen: “Aan de ene kant was er het besef dat een ontwerp deel is van een grotere beweging, een transitie die gaande is. Maar veel studenten vonden het bijvoorbeeld moeilijk om groter te denken bij vragen als: ‘Waar komt het materiaal vandaan, waar heeft dat allemaal invloed op?’. En zij konden vaak ook moeilijk reflecteren op hun eigen rol. Ze vinden het lastig om hun eigen waarden daarbij te betrekken. Docenten vinden het moeilijk om het persoonlijk gevoel van eigenaarschap en motivatie aan te boren bij studenten. Maar als je erop doorvraagt hebben ze die motivatie wel.”
De context van systeemverandering
Hoe heeft Zandbergen dat aangepakt in de workshops? “Ik heb ze meegenomen in transitietheorie, en les gegeven over de context waarbinnen je zo’n opdracht doet. Wat is systeemverandering? Hoe kun je daarnaar kijken, de transitie van lineair naar circulair bouwen? Ik vertel dat systeemverandering ook cultuurverandering vraagt, en leg uit dat er een hele wereld achter zit. Bij een kanteling van lineair naar circulair en biobased denken spelen onder andere zaken als de uitwerking van klimaatakkoorden, subsidies een rol. Technische innovaties leiden tot cultuurverandering als je ook de mensen mee weet te nemen. Door ervaringen van afstudeerders van het afgelopen semester te gebruiken, en door de vele praktijkvoorbeelden in het werk van die studenten, kom het wat dichterbij. Want dat zijn hun medestudenten en leeftijdsgenoten.”
Oefenen met vooroordelen
Cultuur is een abstract concept voor de studenten, merkt Zandbergen. “Dus dan gaan we met elkaar in gesprek: ‘Wat is cultuur? Wat zijn de vooroordelen over jullie beroepsgroep?’ en ‘Waarom zijn vooroordelen zo hardnekkig?’ en ‘Besef dat je binnen een bepaalde manier van denken en doen wordt opgeleid.’ Je oefent in de workshops met perspectiefwisseling en begrip voor de ander. Dat is niet altijd makkelijk, maar als je eigen voorbeelden geeft dan is dat grappig en herkenbaar en dat haalt vaak wel de angel uit de discussie.”
Vervolgens gaat het verder over de persoonlijke verbondenheid die je voelt met je beroepsgroep en je werk. De studenten Toegepaste Psychologie ontwerpen opdrachten om deze intrinsieke motivatie te verkennen zodat dit in het curriculum ingebed wordt.
Toch persoonlijk verbonden
Uit hun project blijkt al dat het merendeel van de studenten zich toch wel persoonlijk verbonden voelt met verduurzaming, vertelt Zandbergen. En dat verraste haar, gezien de ervaringen van de docenten. ”Als je vraagt: ‘Voel je je persoonlijk verbonden met verduurzaming?’, dan hebben ze daar allerlei beelden bij. Natuurlijk vinden sommigen het saai, maar de meerderheid vindt het een zeer relevant onderwerp. Zo had ik ook mijn eigen vooroordelen: ‘Ze willen gewoon ontwerpen’, maar ze vonden het over het algemeen echt boeiend. We gaan nu onderzoeken hoe we die persoonlijke motivatie voor verduurzaming kunnen koppelen aan het ontwerpen.”
Bredere framing van verduurzaming
Dat persoonlijke eigenaarschap komt er makkelijker als je breder kijkt, denkt Zandbergen. “De brede onderlegger bij deze lessen is de framing van verduurzaming. Bij verduurzaming denk je dat het groen moet, en dat het tegen klimaatverandering is. Maar wij steken het breder in, we kijken naar wat eronder zit: ‘Waar voel je de urgentie om te veranderen?’ De persoonlijke motivatie van studenten zit niet zozeer in de vraag of je iets circulair kan maken of niet, maar over wat hun rol kan zijn, hoe ze iets kunnen doen voor de toekomst en de generaties na hen. Je kan niet duurzaamheid in het onderwijs verwerken zonder dat je het verbindt aan waarom studenten dat zelf zouden willen. Het gaat erom de onderliggende drijfveren aan te spreken.”
Meer informatie of interesse in samenwerking? a.m.zandbergen@hva.nl
